Katarakta nədir? Kataraktanın səbəbləri, simptomları və müalicə üsulları
İnsan həyatında ən çox rast gəlinən, adətən yaş artdıqca müşaidə olunan xəstəliklərdən olan katarakta göz önünə enən pərdə kimi də xarakterizə edilə bilər. Bu pərdə ilə müxtəlif yaşlarda rastlaşsaq da, 40 yaşından sonra hər hansı bir yaşda daha çox görmə problemlərinə səbəb olur. İllər əvvəl daha böyük kəsiklər və tikişlərlə edilən cərrahi üsullarla edilən katarakta əməliyyatı, indi daha kiçik kəsiklərlə və tikişsiz müalicə oluna bilir.
Katarakta nədir?
Göz bəbəyinin arxasında görməni təmin edən təbii büllur şəffaflığını itirərək matlaşdıqda katarakta xəstəliyi yaranır. Göz, strukturları olan buynuz qişadan və büllurda keçən işığın sınması və şəffaflığı sayəsində aydın görmə təmin edir. Yəni linzada şəffaflığın azalması və kəsiklərin əmələ gəlməsi katarakta adlanır. Katarakta müalicə edilə bilən korluğun əsas səbəblərindən biridir.
Kataraktanın əlamətləri
Katarakt orta hesabla 55-60 yaş arası insanlarda gözün büllürda başlayan yüngül matlaşma və sərtləşmə ilə özünü göstərir. Kataraktanın ilk əlamətləri xəstələr tərəfindən rənglərin canlılığının və vizual keyfiyyətin azalması kimi təsvir edilir.
Katarakta simptomlarla müşayiət olunan bir problemdir. Başlanğıc səviyyədə katarakta görmə keyfiyyətinin azalması, avtomobil faralarından narahatlığın artması, alaqaranlıq və dumanlı havada detalları görə bilməmək kimi simptomlarla müşahidə olunur. Katarakta xəstələri rəngləri daha çox pastel tonlarda görürlər. Katarakt simptomları olan hallar aşağıdakı kimi təsnif edilə bilər:
- işıqdan narahatlıq
- parıltı
- göz yorğunluğu, baş ağrısı
- Uzağı və ya yaxını görə bilməmək,
- bulanıq görmə
- Eynəklərin nömrəsinin dəyişdirilməsi
- gecə görmə qabiliyyətinin azalması
- Dərinlik hissi itkisi
- Eynəksiz daha yaxşı yaxın görmə
- Rənglərin solğun görünüşü
- Maşın sürməkdə çətinlik
- Qəzet, jurnal, kitab oxumaqda çətinlik
- Dumanlı, görmə
Kataraktanın səbələri
Göz bəbəyinin arxasında görmə təmin edən təbii büllür şəffaflığını itirərək matlaşdıqda katarakta xəstəliyi yaranır. Göz büllurunun anatomik quruluşunda üç növ katarakta var. Gözün nüvəsindən başlayan tipə “nüvə katarakta”, korteksdən başlayana “kortikal katarakta”, göz büllurunun membranından başlayana isə “kapsulyar katarakta” deyilir. Katarakta növünə görə ikiyə bölünür.
Anadangəlmə katarakta, doğuşdan görünən büllur şəffaflığının və qeyri-şəffaflığının birtərəfli və ya ikitərəfli itirilməsidir. Hamiləlik dövründə ananın infeksiyaları və ya istifadə etdiyi dərmanlar səbəbiylə meydana gələn anadangəlmə katarakta bəzən heç bir səbəbə bağlı olmaya da bilər.
Yaşlılıq kataraktası 50-60 yaşdan yuxarı xəstələrdə görmənin tədricən azalması ilə özünü göstərir. Şəkərli diabet xəstələrində kataraktın inkişaf riski 60% daha yüksəkdir. Bu qrup xəstələrdə sürətlə inkişaf edən katarakt 30-40 yaşlarında əhəmiyyətli bir göz probleminə çevrilə bilər. Bundan əlavə, gözün uvea bölgəsinin iltihabı olan uveitin müalicəsində istifadə edilən steroid damcıları da katarakta əmələ gəlməsi riskini artırır. Bundan əlavə, miyopi və Daun sindromu kimi erkən yaşlanmaya səbəb olan xəstəliklər də kataraktaya səbəb ola bilər. Xəstələr adətən “dumanlı görmə” şikayəti ilə oftalmoloqa müraciət edirlər. Bu vəziyyət zamanla görmə qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə pisləşdirir.
Gözlərdə parıldama, oxumaqda çətinlik, üzləri tanımaqda və televizora baxmaqda çətinlik çəkmək, əşyaların rənglərini daha tünd və ya daha tutqun rənglərdə görmək, eynək ehtiyacının azalması, düz kənarların əyri görməsi kimi əlamətlər, kataraktın xəbərçisidir.
Katarakta diaqnozu necə qoyulur?
Əvvəlcə oftalmoloq xəstənin ətraflı tanamnez alır. Bundan sonra imüayinələrdən keçirilir. Katarakta diaqnozu bir oftalmoloq tərəfindən yarıq lampa müayinəsi ilə qoyulur.
Katarakta necə müalicə edilir? Əməliyyat necə edilir?
Katarakt cərrahi yolla müalicə edilə bilən bir xəstəlikdir. Edilən əməliyyatlarda ‘kapsulyar katarakta çıxarılması’ və ya tez-tez ‘ekstrakapsulyar katarakta çıxarılması’ üsullarından istifadə edilir. Ekstrakapsulyar ekstraksiyada planlı ekstrakapsulyar cərrahiyyə (tikişli linza yerləşdirmə əməliyyatı) və fakoemulsifikasiya (məşhur lazer katarakt əməliyyatı, problemsiz) üsulları tətbiq edilir. Cərrahi müdaxiləsi gecikən xəstələrdə göz bəbəyi nahiyəsində yetkin ağ katarakta görünə bilər. Cərrahi müdaxilə ilə xəstənin həm uzaqda, həm də yaxında və ya uzaqda, yaxın və orta yaxın məsafələrdə müalicəsi kimi variantlar təklif edilir.
Əməliyyat xəstənin seçiminə və ümumi sağlamlıq vəziyyətinə uyğun olaraq uyğun göz içi linzalarından biri ilə həyata keçirilir. Yüksək astiqmatizmdə gözə xüsusi linzalar qoyulur.
Son illərdə katarakt cərrahiyyəsində əhəmiyyətli yeniliklər var. Premium göz içi linzaların istifadəsi ilə xəstələr katarakta əməliyyatından sonra əvvəlkindən daha rahat həyatlarına davam edə bilirlər və multifokal göz içi linzaları sayəsində eynək istifadə etmədən uzağı və yaxını görə bilirlər. Katarakt cərrahiyyəsində ən çox istifadə edilən üsul xalq arasında lazer əməliyyatı kimi tanınan FAKO üsuludur. Bu əməliyyatla bərkimiş katarakta qırılır, təmizlənir və yerinə göz içi linza qoyulur. Əməliyyat 2 mm-dən kiçik bir kəsiklə həyata keçirilir. Problemsiz, ağrısız və damcı anesteziyası olan üsul xəstəyə böyük üstünlüklər verir. Əgər xəstə çox həyəcanlı deyilsə, bütün katarakta əməliyyatları iynəsiz damcı anesteziyası ilə aparılır. Bu proses 20-30 dəqiqə çəkir. Katarakt əməliyyatından sonra xəstə 2-3 gün ərzində normal həyatına qayıda bilər.
Katarakta olan insanlarda əməliyyat zamanı gözə yerləşdirilən və həm yaxından, həm də uzaqdan aydın görməni təmin edən “multifokal, trifokal” göz içi ağıllı linza variantları var. Əməliyyatdan sonra bu linzalar sayəsində eynək ehtiyacı aradan qalxır. Bundan əlavə, katarakta olmadan da, həddindən artıq refraktiv qüsurlarda, eynilə katarakta vəziyyətində olduğu kimi, bu dəfə də şəffaf göz içi linzası əməliyyatla çıxarıla bilər və uyğun smart göz içi linzası qoyulur. Beləliklə, eynəksiz və daha keyfiyyətli görmə istənilən məsafədən əldə edilə bilər.
Katarakta ilə bağlı tez-tez verilən suallar
Katarakt əməliyyatı nə vaxt uyğundur?
Köhnə üsullarda kataraktanın yetişməsi gözlənilirdi. Çünki onlar nisbətən yüksək riskli üsullar idi. Buna görə də nisbətən yaxşı görmə qabiliyyəti olan bir göz üçün arzuolunmaz idi. Amma indi risk fako üsulu ilə minimuma endirilib. Həmçinin yetkin kataraktalarda ultrasəs gücü ilə kataraktın parçalanması çətinləşir və əməliyyat müddəti daha uzun olur. Buna görə də kataraktanın yetişməsini xüsusilə istəmirik. Mən adətən seçimi xəstələrimin öhdəsinə buraxıram. Çox müxtəlif fikirlər var. Xəstə görmə qabiliyyətinin yetərli olmadığını hiss edəndə və narahat olduqda katarakt əməliyyatı haqqında düşünməlidir.
Katarakt əməliyyatı göz xəstəliklərini necə aradan qaldırır?
Normalda gözə daxil olan şüaların düzgün fokuslanması üçün katarakta əməliyyatı ilə şəffaflığı pozulan gözdəki büllurun yerinə təbii lensə bərabər olan linza qoyulur və sonra bütün xəstələrə yaxın oxuma eynəkləri verilir. Bu yeni nəsil Multifokal intraokulyar linzalar həm məsafə, həm orta, həm də yaxın (oxu) məsafələr üçün hamar optik fokuslara malikdir. Bunların sayəsində əməliyyatdan sonrakı xəstələr bütün məsafələrdə eynəksiz həyatlarına davam edə bilirlər.
Katarakt əməliyyatı nə qədər davam edir?
Katarakta əməliyyatları xəstənin vəziyyətinə görə dəyişə bildiyi kimi, əməliyyatın müddəti də buna görə dəyişə bilər. Fako üsulu orta hesabla 20-30 dəqiqə çəkir.
Katarakta əməliyyatı olmasa nə olar?
Katarakta müalicə edilməzsə, görmə tamamilə itirilə bilər. Bundan əlavə, qlaukoma gözlərin qıyılmasına səbəb ola bilər. Katarakta vaxtında müalicə olunmazsa, gələcəkdə irəliləmiş xəstəlikdə əməliyyat olunarsa, müxtəlif fəsadlar yarada bilər.
Katarakt əməliyyatları necə edilməlidir?
Katarakt müalicəsi fərdi şəkildə aparılmalıdır. Rəqəmsal naviqasiya metodu da fərdi müalicə gətirir. Əməliyyatdan əvvəl xəstənin gözünün yüksək dəqiqlikli, diaqnostik şəkli çəkilir. İnsanın göz xəritəsi adlandırıla bilən bu görüntü cərraha əməliyyat zamanı bütün kəsikləri və göz içi linzasının düzülməsini real vaxtda görməyə imkan verir. Katarakt cərrahiyyəsində xəstənin gözündə ediləcək buynuz qişa və linza kəsikləri əvvəllər cərrah tərəfindən edilirdisə, indi rəqəmsal naviqasiya altında tam olması lazım olan yerdə edilir. Bu, lensi düzgün yerə qoymağa və astiqmatizmi idarə etməyə kömək edir, nəticədə daha yüksək görmə keyfiyyəti əldə edilir. Rəqəmsal naviqasiya ilə femtolazer yardımlı katarakt cərrahiyyəsi müalicəsi nəticəsində əldə edilən görmə keyfiyyəti daha inkişaf etmiş kataraktlarda belə daha uzun ola bilər. Gözün buynuz qişasında endotel adlanan hüceyrə təbəqəsi var. Katarakt əməliyyatlarında, bu təbəqədəki hüceyrələrin itməsi, inkişaf etmiş kataraktlarda çox daha böyük bir sürətə çata bilər. Rəqəmsal naviqasiya ilə femtolazer yardımlı katarakt cərrahiyyəsi sayəsində endotel itkisi daha aşağı nisbətlərə endirilə bilər və beləliklə əməliyyatdan sonrakı görmə keyfiyyətinin uzunömürlü ola bilər.
Katarakt müalicəsində istifadə olunan göz içi linzaları necə olmalıdır?
Göz içi linzalarının keyfiyyəti insanın görmə qabiliyyətinə təsir göstərir. Zəif keyfiyyətli göz içi linzalarında əkslər və rəng itkiləri baş verir. Keyfiyyətli göz içi linzaları bu təsirlərə malik deyil. Ağıllı lens tətbiqlərində ən çox istifadə edilən monofokal linzaların uyğunlaşma qabiliyyəti olmadığı üçün əməliyyatdan sonra tək bir məsafəni aydın görmək mümkündür. Ancaq ağıllı linzalar kimi tanınan linzalar təbii linzalar kimi gözdəki yerini və formasını dəyişdirərək uyğunlaşa bilir. Bu sahədə intensiv tədqiqatlar davam etsə də, tam klinik tətbiq imkanı hələ tapılmayıb. Günümüzdə ən çox istifadə edilən və işin fasiləsiz həyata keçirildiyi linzalarda linzaların optikasının müxtəlif hissələri müxtəlif formada və sınmada istehsal olunur. Bu fərqli hissələrlə baxılan hər bir məsafəni beyində ayıraraq aydın şəkildə görmək məqsədi daşıyır. Əməliyyatda istifadə ediləcək ağıllı linzalar xəstəyə görə təyin edilir.
Əməliyyatdan əvvəl çox təfərrüatlı bir xəstə müayinəsi aparmaq və vizual ehtiyaclar və gözləntilərə uyğun seçimlər etmək böyük əhəmiyyət kəsb edir. Tək fokuslu, yəni monofokal linzalar qənaətcil olduğu və nəticəni daha dəqiq proqnozlaşdırmaq mümkün olduğu üçün daha geniş istifadə olunur. Dioptrik güc əməliyyatdan əvvəl ölçmələrlə uzaq və ya yaxın bir məsafə üçün tənzimlənə bilər. Ancaq digər məsafə üçün eynək taxılmalıdır. Tək fokuslu linzanın bütün optik sahəsi tək bir məsafəyə yönəldiyi üçün müxtəlif fokuslar arasında keçid problemləri, parıltı və kontrast itkisi kimi problemlər yarana bilər. Əgər xəstə əməliyyatdan sonra eynək taxmağı qəbul edirsə və multifokal linzalar üçün çox pul ödəmək istəmirsə, tək görmə linzaları ən uyğun və proqnozlaşdırıla bilən həll yoludur. Günümüzün dinamik həyat şərtlərində eynəksiz baxılan hər məsafəni aydın görmək məqsədi ilə multifokal intraokulyar, yəni multifokal linzalar istehsal olunur. Əvvəlcə bifokal (bifokal) linzalar kimi istehsal edilən bu linzalar indi ara məsafələr nəzərə alınmaqla daha çox üçfokal (üçfokal) xüsusiyyətlərlə istehsal olunur. Son illərdə xüsusilə gecə görmədə meydana gələ biləcək yan təsirləri aradan qaldırmaq üçün genişləndirilmiş fokus dərinliyi (EDOF) göz içi linzalarından istifadə edililir.
Teq Post :
